ضرورت طرح مباحث مهدویّت

 شاید بعضى اینگونه فکر کنند که با وجود نیازهاى مختلف و اساسى در زمینه‏هاى فرهنگى، پرداختن به مباحث امام مهدى‏علیه السلام چه ضرورتى دارد؟ آیا به اندازه کافى در این مورد سخن گفته نشده و کتاب و مقاله نوشته نشده است؟

 در پاسخ باید گفت مباحث مهدویت از جمله موضوعاتى است که نقش کلیدى در زندگى بشر دارد و با زوایاى مختلف حیات انسان ارتباط مستقیم دارد. بنابراین با و جود تلاش‏هاى انجام شده، هنوز این موضوع ناگفته‏هاى فراوان دارد و بجاست که عالمان و محقّقان در این عرصه تلاشى دو چندان انجام دهند.

 براى عینى شدن ضرورت طرح معارف امام مهدى‏علیه السلام فهرست‏وار مواردى را بیان مى‏کنیم:

 1. موضوع امام مهدى‏علیه السلام به مسئله اساسى امامت بر مى‏گردد که از اصول عقاید شیعه است و در قرآن و روایات اسلامى به صورت گسترده روى آن سرمایه‏گذارى شده است.

 شیعه و سنّى از پیامبر اسلام‏صلى الله علیه وآله نقل کرده‏اند که:

 مَنْ ماتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مَیتَةً جاهِلِیَّةً،(1)

 آنکه بمیرد و حال آنکه امام زمان خویش را نشناخته باشد به مرگ جاهلیت مرده است (و گویى از اسلام بهره‏اى نبرده است)!

 به راستى آیا موضوعى که به همه حیات معنوى آدمى ارتباط دارد شایسته توجّه و عنایتى ویژه نیست؟!

 2. امام مهدى‏علیه السلام دوازدهمین نفر از سلسله پاک امامت است همان امامتى که یکى از دو یادگار گرانقدر رسول خداست. در روایتى که شیعه و سنّى از پیامبر اسلام نقل کرده‏اند آمده است:

 اِنّى تارِکٌ فیکُمُ الثَّقَلَیْنِ کِتابَ اللّهِ وَ عِتْرَتى؛ ما اِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِما لَنْ تَضِلّوُا بَعْدى اَبَداً...(2)

 به راستى که من دو چیز گرانبها در میان شما باقى مى‏گذارم: قرآن و اهل‏بیتم، تا وقتى به این دو چنگ بزنید هرگز پس از من گمراه نخواهید شد.

 بنابراین پس از قرآن کریم که سخن خداست، کدام راه از راه امام روشن‏تر و هدایت بخش‏تر است و اساساً مگر قرآن خدا جز با بیان جانشینان رسول خداصلى الله علیه وآله قابل تفسیر و تبیین است؟!

 3. امام مهدى‏علیه السلام امام زنده و حاضر و ناظر است و در ارتباط با آن حضرت سؤالات زیادى - به ویژه در میان نسل جوان - مطرح مى‏شود و با وجود پاسخگویى به سؤالات در آثار گذشتگان، ولى همچنان ابهاماتى زیادى باقى مانده و در پاره‏اى موارد پاسخ‏هاى قبلى در خور مخاطبین فعلى نیست.

 4. به جهت اهمیّت مسئله امامت و نقش محورى آن در ساختار فکرى و عملى شیعیان، دشمنان همواره سعى کرده‏اند که درباره امام مهدى‏علیه السلام شبهاتى را مطرح کنند و معتقدان به آن حضرت را دچار تردید نمایند مثل اینکه، اصل ولادت حضرت را مورد تردید قرار دهند یا طول عمر آن حضرت را امرى محال نشان دهند یا غیبت آن بزرگوار را امرى غیرمنطقى معرفى کنند و صدها شبهه دیگر و نیز گاهى دوستان ناآگاه و بى‏اطلاع از معارف اهل بیت‏علیهم السلام، مطالبى نادرست و بى‏اساس را درباره فرهنگ مهدویت مطرح کرده‏اند و از این راه، عده‏اى را به بیراهه برده‏اند و یا مى‏برند. مثل اینکه براى انتظار مهدى و قیام مسلحانه ایشان و امکان ملاقات با امام در دوره غیبت، مطالبى نادرست و غیرمنطبق با روایات را مطرح کرده و یا مى‏کنند که همه اینها ضرورت بررسى صحیح و منطقى موضوع مهدویت را ایجاب مى‏کند.

 بر این اساس در این کتاب سعى شده است که ضمن پرداختن به سیر زندگى نورانى امام مهدى‏علیه السلام، به سؤالات جوانان پیرامون شخصیّت امام‏علیه السلام و آنچه به دوره زندگانى ایشان ارتباط دارد پاسخ داده شود و نیز آسیب‏ها و کجرویهاى کج اندیشان طرح گردیده و نقد شود. امید است که گامى در جهت آشنایى عمیق با آخرین حجّت الهى حضرت مهدى‏علیه السلام برداشته شده باشد.

امامت‏

 پس از رحلت پیامبر گرامى اسلام‏صلى الله علیه وآله مهمترین بحثى که در جامعه نوپاى اسلامى مطرح شد موضوع خلافت و جانشینى رسول خداصلى الله علیه وآله بود. گروهى بر اساس آراء بعضى بزرگان صحابه پیامبرصلى الله علیه وآله، خلافت ابوبکر را پذیرفتند و گروه دیگر معتقد شدند که جانشین پیامبر بنابر تعیین آن حضرت، امام على‏علیه السلام است. در زمان‏هاى بعد دسته اول به عامّه (اهل سنّت و جماعت) و گروه دوم به خاصّه (تشیّع) معروف گردیدند.

 نکته قابل توجه اینکه اختلاف شیعه و سنّى تنها در شخص جانشین پیامبرصلى الله علیه وآله نیست؛ بلکه در دیدگاه هر یک، «امام» معنى و مفهوم و جایگاه ویژه‏اى دارد که این دو مذهب را از یکدیگر متمایز مى‏کند.

 براى روشن شدن موضوع، معناى امام و امامت را بررسى مى‏کنیم تا تفاوتِ دیدگاه‏ها آشکار گردد.

 «امامت» در لغت به معنى پیشوایى و رهبرى است و «امام» کسى است که سرپرستى یک گروه را در مسیرى مشخص به عهده مى‏گیرد. و در اصطلاحِ علم دین، امامت به گونه‏هاى مختلف تفسیر شده است.

 به نظر اهل سنت، امامت حاکمیتى دنیوى (و نه منصبى الهى) است که از رهگذر آن جامعه مسلمین سرپرستى و اداره مى‏گردد و از آنجا که هر جمعیّتى نیاز به پیشوا و بزرگى دارند جامعه مسلمین نیز، پس از پیامبرصلى الله علیه وآله باید براى خود رهبرى برگزیند و چون براى این گزینش راه و رسم ویژه‏اى در دین ترسیم نشده است، انتخاب جانشین پیامبرصلى الله علیه وآله مى‏تواند از راههاى مختلف همچون رجوع به آراء اکثریت مردم یا بزرگان آنها یا وصیّت خلیفه پیشین و یا حتى کودتا و غلبه نظامى باشد.

 ولى شیعه که امامت را ادامه نبوّت و امام را حجت خدا در میان خلق و واسطه فیض او به مخلوقات مى‏داند معتقد است که «امام» تنها به تعیین الهى است که از زبان پیامبرصلى الله علیه وآله، پیام آور وحى، معرفى مى‏گردد. این ایده به خاطر جایگاه رفیع و بلند امامت در تفکر شیعى است که امام را نه تنها سرپرست و مدیر جامعه مسلمین که بیان کننده احکام الهى و مفسّر قرآن کریم و راهبر راه سعادت مى‏داند. به بیان دیگر در فرهنگ شیعه، امام، مرجع امور مردم در دو بخش دین و دنیاست نه آنگونه که اهل سنت معتقدند که تنها وظیفه خلیفه، حکومت دارى و اداره دنیاى مردم باشد.

نیاز به امام

‏

 پس از روشن شدن دیدگاهها، بجاست به این سؤال پاسخ دهیم که با وجود قرآن و سنت پیامبرصلى الله علیه وآله چه نیازى به امام و رهبر دینى - آنگونه که شیعه معتقد است - وجود دارد؟

 براى ضرورت وجود امام، دلیل‏هاى فراوانى بیان شده است ولى ما تنها به یک بیان ساده، اکتفا مى‏کنیم:

 همان دلیلى که نیاز به پیامبر را بیان مى‏کند، بیانگر نیاز مردم به «امام» نیز است. زیرا از سویى، اسلام آخرین دین و حضرت محمّدصلى الله علیه وآله آخرین پیامبر خداست، بنابراین، اسلام باید پاسخگوى تمام نیازهاى بشر تا قیامت باشد. از سوى دیگر، قرآن کریم، اصول و کلیّات احکام و معارف الهى را بیان کرده است و تبیین و توضیح آن به پیامبرصلى الله علیه وآله واگذار شده است.(3) ولى روشن است که پیامبرصلى الله علیه وآله به عنوان رهبر مسلمین، مطابق نیازها و ظرفیت جامعه اسلامىِ زمان خود به بیان آیات الهى پرداخته است و لازم است براى او جانشینان لایقى باشد که همچون او متصل به دریاى بیکران علم خدا باشند تا آنچه را پیامبرصلى الله علیه وآله، تبیین نفرموده است، بیان کنند و نیازهاى جامعه مسلمین را در هر زمان، پاسخ گویند.

 همچنین امامان‏علیهم السلام، نگهبان میراث به جا مانده از پیامبرصلى الله علیه وآله و نیز مبیّن و مفسّر حقیقى قرآن کریم هستند تا دین خدا دستخوش تحریفِ غرض ورزان و دشمنان قرار نگیرد و این سرچشمه زلال تا قیامت، پاک و پاکیزه باقى ماند.

 بعلاوه «امام» به عنوان انسان کامل، الگوى جامعى در همه ابعادِ انسانى است و بشر نیاز جدّى به چنین نمونه‏اى دارد که با دستگیرى و هدایت او، آنگونه که در خور کمال انسانى اوست تربیت گردد و در پرتو راهنمایى‏هاى این مربى آسمانى از انحراف‏ها و دام‏هاى نفس سرکش خود و شیطان‏هاى بیرونى محفوظ بماند.

 از مطالب بالا روشن شد که نیاز مردم به امام یک نیاز حیاتى است و برخى از وظایف امام به شرح زیر است:

 - رهبرى و اداره امور جامعه (تشکیل حکومت)

 - حفظ دین و آئین پیامبر از تحریف و بیان صحیح قرآن‏

 - تزکیه نفوس و هدایت معنوى مردم.(4)

ویژگى‏هاى امام

‏

 جانشین پیامبرصلى الله علیه وآله که ضامن تداوم حیات دین و نیز پاسخگوى نیازهاى بشر است شخصیت ممتازى است که به تناسب جایگاه والاى پیشوایى و رهبرى، ویژگى‏هایى دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

 تقوا و پرهیزگارى و برخوردارى از ملکه عصمت به گونه‏اى که کوچکترین گناهى از او سر نمى‏زند.

 علم و دانش که از علم پیامبرصلى الله علیه وآله سرچشمه گرفته است و متصل به علم الهى است. بنابراین پاسخگوى همه در تمام زمینه‏هاى مادى و معنوى، دینى و دنیوى است.

 آراستگى به فضائل و کلمات اخلاقى در بالاترین درجات.

 توان اداره جامعه بشرى و مدیریت صحیح آن بر اساس آموزه‏هاى دینى.

 با توجه به صفات یاد شده براى امام، بدیهى است که انتخاب چنین فردى از توان و دانش مردم بیرون است و تنها خداوند است که به سبب علم بى‏نهایت خود مى‏تواند پیشوایان و جانشینان پیامبرصلى الله علیه وآله را برگزیند. بنابراین از مهمترین ویژگى‏هاى امام، منصوب بودن او از سوى خداست.

 با توجه به اهمیّت این ویژگى‏ها، به اختصار درباره هر یک توضیح مى‏دهیم: