امام باقر(ع) در اینباره فرمود:
لابدّ لصاحب هذا الأمر من عزلة... و نعم المنزل طیّبة.[7]
به ناگزیر براى صاحب این امر عزلت و گوشهگیرى خواهد بود... و طیبه (مدینه) چه منزلگاه خوبى است.
همین روایت در کتاب شریف اصول کافى با اندک تفاوتى از امام صادق(ع) این گونه روایت شده است:
لابدّ لصاحب هذا الأمر من غیبة ولابدّ له فى غیبتة من عزلة و نعم المنزل الطیّبة.[8]
به ناچار صاحبالامر غیبت کند و به ناچار در زمان غیبتش گوشهگیرى کند، چه خوب منزلى است طیبه (مدینه).
همچنین ابوهاشم جعفرى مىگوید:
به امام عسکرى(ع) عرض کردم: بزرگوارى شما مانع مىشود تا از شما پرسش نمایم، پس اجازه بفرمایید سؤالى بپرسم. حضرت فرمود: بپرس. عرض کردم: اى آقاى من! آیا فرزندى دارید؟ فرمود: بله. گفتم: اگر اتفاقى رخ داد کجا او را پیدا کنیم؟ پس فرمود: در مدینه.[9]
بنابراین جمع بین دو دسته روایات به این صورت است که آن حضرت در مدینه حضور داشتهاند؛ ولى به خاطر ارتباطى که آن حضرت با نواب خاص داشتهاند بخشى از عمر خود را در عراق سپرى نمودهاند.
3. دوران غیبت کبرا
اصطلاحا غیبت کبرا به مدت زمان پنهان زیستى حضرت مهدى(ع) گفته مىشود که با وفات آخرین نایب خاص در سال 329ق آغاز و همچنان ادامه دارد و تنها خداوند متعال است که پایان آن را مىداند.
این دوران ویژگیهایى دارد که آن را از دوران غیبت صغرا کاملاً متمایز مىسازد که از جمله آن ویژگیها کامل شدن غیبت آن حضرت است.
به همان اندازه که پنهان زیستى حضرت مهدى(ع) در این دوران به کمال مىرسد و نیابت و سفارت همانند دوران غیبت صغرا وجود ندارد، محل زندگى آن حضرت نیز نامشخصتر مىشود و در این دوران است که هرگز بهطور قطع نمىتوان مشخص نمود آن حضرت در کجا زندگى مىکند.
البته روایات در این باره به محلهاى مختلفى اشاره کردهاند که برخى از آنها از این قرارند:
الف) مدینه طیبه
همانطور که قبلاً نیز اشاره شد برخى از روایات به صورت عام و بدون قید زمان غیبت صغرا، مدینه را به عنوان جایگاه آن حضرت در دوران غیبت مورد اشاره قرار دادهاند.
ب) ناحیه ذىطوى
ناحیه ذىطوى در یک فرسخى مکه و داخل حرم قرار دارد و از آنجا خانههاى مکه دیده مىشود. برخى از روایات آن محل را به عنوان جایگاه حضرت مهدى(ع) در دوران غیبت معین کردهاند.
امام باقر(ع) در این باره فرمود:
یکون لصاحب هذا الأمر غیبة فى بعض هذه الشّعاب و أومأ بیده إلى ناحیة ذى طوى.[10]
صاحب این امر را در برخى از این درّهها غیبتى است و با دست خود به ناحیه ذىطوى ـ که نام کوهى است در اطراف مکه ـ اشاره نمود.
در برخى دیگر از روایات نیز ذکر شده که حضرت مهدى(ع) قبل از ظهور در «ذىطوى» به سر مىبرد و آنگاه که اراده الهى بر ظهور آن حضرت تعلق گیرد از آنجا وارد مسجدالحرام مىشود.
امام باقر(ع) در این باره فرمودهاند:
إنّ القائم یهبط من ثنیّة ذى طوى فى عدّة أهل بدر ثلاثمأة و ثلاثة عشر رجلاً حتى یسند ظهره إلى الحجر الأسود و یهتزّ رایة الغالبة.[11]
قائم(ع) در میان گروهى به شمار اهل بدر ـ سیصد و سیزده تن ـ از گردنه ذىطوى پایین مىآیند تا آنکه پشت خود را به حجرالاسود تکیه مىدهد و پرچم پیروز را به اهتزاز درمىآورد.
ج) دشتها و بیابانها
از برخى روایات نیز استفاده مىشود که آن حضرت در طول غیبت کبرا محل خاصى ندارد و همواره در سفر به سر مىبرد.
از امام باقر(ع) نقل شده است که وقتى شباهتهاى حضرت مهدى(ع) به انبیا را بیان نمودند چنین فرمودند:
و امّا شبهه من عیسى فالسّیاحة[12].
و اما شباهت حضرت مهدى(ع) به حضرت عیسى(ع) جهانگردى [و نداشتن مکانى خاص[ است.
در توقیعى که از حضرت مهدى(ع) به نام شیخ مفید صادر شده است، نیز به نامعلوم بودن مکان حضرت مهدى(ع) اشاره شده است.
در آن نوشته چنین آمده است:
... و إن کنّا ثاوین بمکاننا النّائى عن مساکن الظالمین حسب الّذى أراناه اللّه لنا من الصّلاح شیعتنا المؤمنین فى ذلک مادامت دولة الدنیا للفاسقین... .[13]
... با اینکه ما براساس فرمان خداوند و صلاح واقعى ما و شیعیان مؤمنمان تا زمانى که حکومت در دنیا در اختیار ستمگران است در نقطهاى دور و پنهان از دیدهها بهسر مىبریم... .
همچنین در پارهاى از ملاقاتهاى معتبر که در دوران غیبت کبرا نقل شده است، حضرت به این نکته اشاره فرمودهاند.
«على بن ابراهیم بن مهزیار» پس از نقل ملاقات خود با حضرت مهدى(ع) به نقل از ایشان چنین مىگوید: آن حضرت فرمود:
یابن المازیار أبى أبو محمد عهد إلىّ ألّا أجاور قوما غضب اللّه علیهم... وأمرنى ألّا أسکن من الجبال إلّا وعرها ولا من البلاد إلّا قفرها.[14]
همانا پدرم ابو محمد با من عهد فرمودند که در مجاورت قومى که خداوند بر آنان غضب کرده است قرار نگیرم... و به من فرمود که در کوهها ساکن نشوم مگر قسمتهاى سخت و پنهان آن و در شهرها ساکن نشوم مگر شهرهاى متروکه و بىآب و علف.
این نامعلوم بودن محل زندگى آن حضرت در دوران غیبت کبرا سبب شده تا عدهاى به گمانهزنىهایى بعضا سست و واهى بپردازند و به طرح محلهایى که اثبات آنها کارى بس مشکل است روى آورند.
افسانه جزیره خضرا یا مثلث برمودا و مانند آن حکایتهایى است که در تاریخ پر فراز و فرود این اعتقاد رخ نموده است، ولى همواره روشنگرانِ این مذهبِ حق، مردم را از لغزش در این بیراههها برحذر داشتهاند.
4. دوران ظهور و حکومت مهدى(ع)
دوران ظهور که درخشانترین فراز تاریخ و بهترین دوران حیات انسانى است، ویژگیهاى فراوانى دارد که از جمله مهمترین آنها حاکمیت آخرین معصوم و حجت الهى است. درباره محل زندگى حضرت مهدى(ع) و حکومت آن حضرت در عصر ظهور، روایات فراوانى وجود دارد. عمدتا در این روایات، مسجد سهله را منزل آن حضرت و شهر کوفه را به عنوان پایگاه حکومتى آن حضرت معرفى کردهاند.
مسجد سهله شرافت بسیارى دارد؛ از جمله در روایات ذکر شده که در این مسجد، هزاران پیامبر به نماز ایستادهاند.
«صالح بن ابوالاسود» گوید: امام صادق(ع) سخن از مسجد سهله راند، آنگاه فرمود:
أما إنّه منزل صاحبنا إذا قام بأهله.[15]
بهدرستى که مسجد سهله منزل صاحب ماست آنگاه که [پس از قیام] با اهل خود در آنجا فرود آید.
همچنین آن حضرت به ابابصیر فرمود:
یا أبا محمد کأنّى أرى نزول القائم فى مسجد السّهلة بأهله و عیاله.
اى ابا محمد، گویا حضرت قائم را در مسجد سهله مىبینم که با زن و فرزندانش در آن نازل مىشوند.
ابوبصیر پرسید: آیا مسجد سهله خانهاش خواهد بود؟ حضرت فرمود:
نعم، هو منزل إدریس و ما بعث اللّه نبیّا إلّا وقد صلّى فیه والمقیم فیه کالمقیم فى فسطاط رسول اللّه و ما من مؤمن ولا مؤمنة إلّا و قلبه یحنّ إلیه و ما من یوم ولا لیلة إلّا والملائکة یأوون إلى هذا المسجد یعبدون اللّه.[16]
آرى، این مسجد، منزل ادریس است. خداوند هیچ پیامبرى را برنینگیخت، مگر آنکه در این مسجد نماز گزارد. هر کس در این مسجد بماند مانند آن است که در خیمه رسول خدا(ص) اقامت کرده است. هیچ مرد و زن مؤمنى نیست، مگر آنکه دلش به سوى آن مسجد پرمىکشد. روز و شبى نیست مگر آنکه فرشتگان به این مسجد پناه مىبرند و در آن به عبادت خدا مىپردازند.
همانطور که اشاره شد، کوفه نیز مرکز حکومت مهدى(ع) قلمداد شده است.
چگونگى زندگى در عصر ظهور به روشنى مشخص نشده ولى به نظر مىرسد تفاوت بسیارى با نحوه زندگى امروزى داشته باشد. تکامل علوم بشرى، کمال عقلانى بشر، توسعه خارقالعاده امکانات و رفاه عمومى، امنیت فراگیر بر کل کره زمین و... بهطور قطع، ویژگیهایى را براى زندگى در آن زمان ایجاد خواهد نمود که امروز درک دقیق آن براى ماکارى بس مشکل است.
از امام باقر(ع) نقل شده که در بخشى از یک روایت طولانى فرمود:
ثمّ یتوجّه إلى الکوفة فینزلها و تکون داره.[17]
آنگاه [حضرت مهدى(ع)] به سوى کوفه مىرود پس آنجا را براى منزل برمىگزیند و کوفه خانه او خواهد بود.
منبع: تبیان