چطور مى‏توان یک نفر را با این فضا آشنا کرد؟

با توجه دادن، با خواندن آیات، روایات و البته پس از اثبات خدا و پیامبر اسلام (ص)، با این همه روایات که در موضوع مهدویت میان اهل تسنن و تشیع است; و نه با صرف دعاى ندبه خواندنى و لقلقه زبان باشد . فرهنگ مهدویت را باید انتقال داد . در جلسات دعاى ندبه کسانى هستند سى سال است مى‏آیند ولى با اندک شبهه‏اى منحرف مى‏شوند .

بنابراین شناخت‏حضرت مهدى (ع) - این ولى خدا که قیام بالسیف خواهد کرد - و همچنین شناخت نقش، ارزش و عظمت آن حضرت و آشنایى با آیاتى که به ایشان تاویل شده، بشاراتى که قبلا همه ادیان به ایشان داده‏اند و ... اینها خیلى مهم است . نظراتى که علما دارند اینها را باید در جامعه گفت . کتاب‏هاى خوب باید نوشت . «موعود» خوب باید نشر کرد، مطالب خوب فرهنگى و عمیق و نه سطحى و زودگذر .

علیرغم صحبت‏هایى که مطرح شد مى‏بینیم در حال حاضر بسیارى از کتاب‏ها صرفا به تاریخ تولد حضرت و غیبت صغرى و کبرى و تشرفات مى‏پردازند در حالى که جوانان در فضایى جدید رشد یافته‏اند و سبک و قالب و محتوایى جدید مى‏طلبند که اثربخش و ثمرده باشد . با توجه به این حدیث که «لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا» در این رابطه چه صحبتى مى‏توان داشت؟

عرضم به حضور شما که «مدینه گفتى و کردى کبابم‏» محاسن کلام ائمه (ع) که راجع به تصویر و ترسیم حضرت مهدى (ع) و چگونگى عملکرد و انقلاب ایشان است مساله بسیار مهمى است . اولا انسان‏هایى باید این محاسن کلام را خوب بفهمند که ویژگى‏ها و چگونگى‏ها و علل محاسن این کلام‏ها را بدانند . بعد آن را به خوبى براى مردم تبیین کنند و به اشکال مختلف از نوشته و شعر، تا نمایشنامه و تابلو و فیلم براى آنها ترسیم کنند . تابلو «امید و انتظار» فرشچیان به هر حال زیباست پس شناخت محاسن کلام ائمه (ع) و محاسن کلام ایشان راجع به حضرت مهدى (ع) و عرضه آن خیلى مهم است .

راجع به حضرت مهدى (ع) احادیث‏به نکات ظریف و لطیفى اشاره کرده‏اند که اگر اینها در جامعه گفته شود و اینها را به هر جوانى بگوییم پایش مى‏لرزد . چون اگر اندیشمند نباشد و سطحى‏نگر باشد، به زن و پول و شغل و مسکن خود مى‏اندیشد که رئیس جمهورها وعده به اینها مى‏دهند . اگر کمى فهمیده‏تر باشد تمام بشریت را در برابر این چند نیاز مى‏بیند; یعنى غذا، لباس، مسکن، شغل، وسایل رفاهى، سلامت محیط زیست، سلامت صوتى، سلامت تغذیه و ...

حالا اگر این شخص از یک طرف توجه کند که جامعه سرمایه‏دارى غرب ضد اینها است; زیرا خودش بیشترین عامل از بین بردن منابع است; شرق هم که نتوانست در مقابل این نیازها بایستد . و از طرف دیگر هم بداند که ما یک جامعه‏اى در آینده داریم که به همه این نیازها پاسخ منطقى و معقول مى‏دهد، به این سو میل مى‏کند . عدالت اجتماعى «منشوده ضاله‏» امت‏هاست «ضالته المنشودة‏» . «منشوده‏» ; یعنى داد و فریاد . عدالت گمشده انسان است که براى آن هم داد مى‏زند . تاریخ را که شما نگاه کنید مى‏بینید انسان‏ها همیشه براى عدالت اجتماعى داد مى‏زده‏اند ولى هیچگاه محقق نشده است . وعده‏ها به هیچى و پوچى مى‏گراید، هم در جامعه شرقى و هم در جامعه غربى در حالى که همه به نام عدل قیام کرده‏اند . اگر به جوانان بگویید یک جامعه عدل محور واقعا به وجود مى‏آید آنگونه که طبق روایت‏حضرت مهدى (ع) عدالت را وارد خانه‏ها مى‏کند مثل اکسیژن که حتى از درزها عبور مى‏کند و وارد خانه‏ها مى‏شود - کنایه از روابط سرى و پنهانى و درون خانه‏اى - که پاى هیچ قانونى به آن نمى‏رسد یعنى عدالت در روابط زن و شوهر، پدر و مادر و پدر و فرزند و پدر و دختر و بالعکس وارد مى‏شود و این جور رهبرى مى‏کنند، آنها تحت تاثیر قرار مى‏گیرند . از قدیم تا الآن بشریت را تشریفاتى بودن حکومتگران از پا درآورده است . تخت جمشید را ببینید .

یکى رفت و آنجا نشست و گفت اینها از افتخارات ماست‏حالا اجداد ما این سنگ‏ها را به دوش کشیده‏اند و روى هم سوار کرده‏اند . امام خمینى ساده‏زیست‏بود و بعضى از آقایان الآن هم واقعا ساده زیستند . البته بعضى از اینها هیچ . ولى وقتى بشریت عاجز است از پرداخت هزینه طبقه حاکم و وابستگان آنها، اگر به آنها گفته شود راهبرى مى‏آید که شبیه امیرالمؤمنین (ع) است و عین على (ع) است‏به سمت او گرایش پیدا مى‏کند . در کتاب عصر زندگى مى‏توانید ویژگى‏هاى این رهبر را پیدا کنید . او رهبرى است که اول که مى‏آید با یاران خاص 313 نفر خود بیعت مى‏کند . از اصول تعهدات آنها این است که کمربند طلا نبندید; لباس ساده بپوشید; ساده بنشینید; ساده بلند شوید; ساده بخوابید; من به شما تضمین مى‏دهم که چنین کنم . رهبرى که به یاران درجه یک خود تضمین مى‏دهد که عین شما باشم . نهج‏البلاغه هم دارد که حضرت امیر (ع) ضمن اولین خطبه‏اى که پس از بیعت‏خواندند - که اگر این خطبه نیم‏صفحه‏اى را مردم در ذهنشان رفته بود اوضاعشان خیلى بهتر از الان بود و دیگر این همه کنگره نهج‏البلاغه و بگیر و ببند و بستنى سه رنگ و شربت هفت رنگ که به جایى نرسد نیازى نبود - در برابر مردمى که عثمان را کشته‏اند تا با ایشان بیعت کنند مى‏فرمایند: «ذمتى بما اقول رهینة و انا به زعیم‏» ; من رهبرى هستم که گردنم گرو وعده‏هایم است .

وعده‏هایم قلاده‏اى است‏بر گردنم اگر عمل نکردم آن را بکشید . ما بگوییم در آینده چنین رهبرى مى‏آید، کدام جوانى است که اینها را بشنود و معتقد نشود؟! ولو فرض و خیال . چون مى‏گویند آینده خوب را ولو فرضى هم هست‏باید بسازید . این کتاب‏هایى که من جوش مى‏زنم و مى‏گویم باطل است و بعد از اینکه برخى ناشران کتب مهدوى آنها را چاپ مى‏کند باید بفرستند خمیرشان کنند اقلا کارتن بشود براى اینکه اینجور مطالب و تبیین‏ها را ندارند و زدگى ایجاد مى‏کنند . نمى‏خواهم برخى از تکه‏هایش را بگویم چرا که مستهجن است، بیاییم بگوییم که مدفوع حضرت مهدى چگونه است؟ آخر این مسائل به شما چه ربطى دارد؟ اینها از اسرار روایات است . ائمه ما (ع) بدنشان غیر از بدن ماست و از جنس روح ما ساخته شده است . مسائلى است که گفتنش کار همه نیست . آشیخ مجتبى قزوینى این مطالب را مى‏توانست‏بگوید . آنها ویژگى‏هاى خاصى دارند، انسان‏هاى خدایى‏صفتند . تو چه کار دارى به این مطالب؟ على و مهدى (ع) را جورى باید تصویر کنى که این جوان بیاید به عنوان یک رهبر نمونه دنبالش بدود .

این باند سکولارها و آقایان مى‏گویند که دین مخالف رفاه است . ابدا دین با رفاه کاملا موافق است ولى نه سرمایه‏دارى در اسلام هست و نه فقر . حتى در مورد گوشت داریم که اگر کسى چهل روز گوشت گیرش نیامد مى‏تواند قرض کند و گوشت‏بخرد و بخورد . اگر قرضش را نتوانست‏بدهد وظیفه امام‏المسلمین است که آن را پرداخت کند . اینها از اسلام است‏حتى میوه‏ها، سبزى‏ها، شیر، گوشت . اینها هست ولى ریخت و پاش و اضافه خوردن و اشرافى‏گرى و سفره‏هاى اینچنین و غذاهاى آنچنان خوردن بیش از اندازه نیست . دارد که یک سوم معده‏تان براى غذا و یک سوم آب و یک سوم تنفس، نه مثل این آمریکایى‏ها و بعضى از این ایرانى‏ها اینقدر بخورند که از چاقى بترکند . زندگى مى‏کنند که بخورند نه مى‏خورند که زندگى بکنند . خوردن هدف مى‏شود و لذایذ مادى است . حدیث مفضل را که مى‏گویند مرفوع است و سند ندارد ولى به نظر من این سخنان از امام صادق (ع) است چون در آن مطالبى دارد که دلیل بر این است که از امام معصوم (ع) صادر شده است . مدتى که به بنیاد نهج‏البلاغه مى‏رفتم قسمتى از آن را مطرح کردم و عده‏اى را دیدم که اشک از چشم‏هایشان جارى شد . اگر اولا ما محاسن کلام ائمه (ع) را درست‏بشناسیم و بعد خوب بیان کنیم نه در نثرهاى بد و نه در گویش‏هاى بد . خلاصه اگر خوب بیان کنیم همه مرید مى‏شوند .

خدا رحمت کند دکتر شریعتى را (این را بگویم که در صحبت‏هایم گاهى از دکتر شریعتى نقل مى‏کنم چون همشهرى و دوستمان بود نه اینکه همه حرف‏هایش را قبول داشته باشم) . ایشان در فرانسه که درس مى‏خوانده مى‏گفت طبقه بالاى منزلشان الجزایرى‏ها ساکن بوده‏اند گاهى مراسمى که داشتیم نهج‏البلاغه را مى‏بردم و مى‏خواندم . مى‏گفت‏بعد هم که مى‏رفتم مى‏گفتند آن کتابت را بیاور و بخوان . صحیفه سجادیه اخیرا در کنفرانسى دینى که بوده به افراد مى‏داده‏اند تعجب مى‏کنند که شما عجب کتابى دارید . که این صحیفه سجادیه در ایران ما مظلومترین کتاب است . در این صحیفه سجادیه مباحث محیط زیست، اقتصاد، اثرات شغل و کار و بیکارى بر انسان، الگوى مصرف که مشکل اساسى جامعه است و تربیت فرزند و ... در قالب دعا مطرح شده است . برحسب ابواب الحیاة، صحیفه سجادیه تجزیه شده است . خودم از علامه امینى شنیدم که به من گفتند از اهل تسنن براى من نوشتند همه صحبت‏ها و اسناد و مدارکتان درست ولى از شما سؤال دارم که یک امام شما (امام زین‏العابدین (ع)) یک عمر گریه کرده و دعا خوانده این دیگر چه جور امامى است؟ آقاى امینى مى‏گفتند در جوابش یک صحیفه سجادیه براى او پست کردم .

بعد از مدتى برایم نامه نوشت که اگر این امام شما پانصد سال عمر مى‏کرد و همین اثرش بود امام بود . اما حالا در سطح همین شهر آیا جوانان ما اصلا صحیفه را مى‏شناسند که در آن چیست؟ تازه خوب‏هایشان مى‏گویند کتاب دعاست و باید دعاهایش را بخوانیم . در لبنان چاپخانه‏اى دارد به نام مطبعة المزامیر که دعاهاى مرسوم مسیحى‏ها را چاپ مى‏کنند . بنده در آنجا جزوه کوچکى دیدم که روى آن نوشته بود مناجات امام زین‏العابدین; یعنى امام زین‏العابدین را از خودشان مى‏دانند . مناجات خمسة عشر که اول مفاتیح آمده چه مناجاتى است‏حقیقتا این مناجات‏ها را براى خودشان چاپ کرده بودند . جزوه‏اش را خودم داشتم . مناجاتى که از نظر محتوا و آثار معنوى اینجور است . ما این بحث‏ها را اگر بگوییم و مطالب روایت‏هایى را که راجع به حضرت مهدى (ع) است اگر اینها را آنالیز و دسته‏بندى کنیم; مساوات، برابرى، برادرى، قانون‏گرایى، مسؤولیت‏پذیرى و ... اگر ما اینها را استخراج کنیم . ببینید چه مطالبى خواهیم داشت .

با توجه به اهمیت و ضرورت این بحث‏ها عملکرد سازمان‏هاى مسؤول در امور فرهنگى و به ویژه مذهبى را چگونه مى‏بینید و چطور باید مى‏بود؟

سؤالى است که یک کتاب هزار صفحه‏اى پاسخ مى‏خواهد، اما اگر بخواهم اجمالا جواب بدهم باید بگویم در بعد فرهنگى چه کردند و در بعد عملى چه . اندیشمندان حسابى ما را که کشتند . بى‏تعارف . باقیمانده‏شان هم که کم‏وبیش سه چهار نفرى باقى ماندند گرفتار جنگ و دیگر مسائل شدند . که به آن کارى ندارم . اما متاسفانه در بعد اندیشه حتى اندیشه و حرف خوب زده نشده است . هنوز که هنوز است‏حوزه‏هاى علمیه ما نمى‏اندیشند که ما جامعه‏اى ساخته‏ایم و به همه مشکلات جامعه باید یک پاسخى بدهیم . همین الآن طلبه‏اى که تربیت مى‏شود اینطور تربیت نمى‏شود . خدا رحمت کند احمد آرام را که مترجم الحیاة است‏به اخوى ما گفته بود که حوزه‏هاى علمیه افرادى مثل آقاى بهشتى را تربیت مى‏کنند که حوزه‏ها را نگه دارند یا خیر؟ سؤال عجیبى است . اخوى گفته بود: بله! اما مى‏پرسم: کى اقتصاد باید درس رسمى حوزه‏ها بشود؟ بدون نمره آوردن از اقتصاد باید طلبه حذف شود . اما کجا تدریس مى‏شود؟ بنده خدا آقاى صدر که من عقیده‏ام این است که شهید همین کتاب اقتصادنا شد و گر نه آدم مبارزى نبود که سینه‏چاک کند و با صدام جنگ کند . بارها ایشان را در نجف دیده بودیم . ایشان کشته تئورى‏هاى اقتصادى شد که ضدسرمایه‏دارى و سلطه اختاپوس‏هاى داخلى و خارجى است . اگر یک تئورى طرفدار سرمایه‏دارى داشت صدام او را روى سرش مى‏گذاشت . ایشان اقتصادنا را براى طلبه‏ها نوشته‏اند . حالا بسم‏الله بیایید در حوزه مشهد یا قم چراغ به دست‏برویم به درس خارج‏هاى آقایان، بایستیم ببینیم پنج‏سطر از این اقتصادنا را که بلد است؟ اصلا نثر روز و علمى‏اش را مى‏توانند بفهمند ؟

شهید بهشتى اقتصاد نوشت . شهید مطهرى اقتصاد نوشت دست‏خطهایش حاضر بود و به فکر تکمیلش بود که شهید شد . حالا کارى به بعد روحى جامعه بشرى که تربیت و معنویت لازم دارد نداریم . بعد فیزیکى آن مانند ماشینى که بنزین مى‏خواهد سوخت نیاز دارد و با فرمول‏هاى اقتصادى است که سوخت‏بدن انسان درست و تضمین و تامین مى‏شود . همین اقتصاد الآن در این سازمان‏هاى فرهنگى که شما نام بردید جایگاهى ندارد . تازه حالا هم که خوب شده‏اند افتاده‏اند دنبال علم کلام جدید . دنبال دو سه اصل ذهنى افتاده‏اند . غربى‏ها عمدا سکولاریسم، پلورالیسم (تکثرگرایى)، هرمنوتیک (نسبیت‏شناخت)، فمینیسم و ... را براى مشغول کردن اذهان ما پیش کشیده‏اند . طلبه‏ها دوباره مثل استدلال‏هاى صدرایى و ابوعلى سینا که ذهن‏گرایى است، تحلیل مى‏کنند در خارج آب هست‏حالا بیاییم بحث کنیم بسیط است‏یا نه . خوب در خارج تجزیه‏اش مى‏کنند به دو چیز . خدا رحمت کند میرزا جواد آقاى طهرانى را که در درس منظومه‏اش مى‏گفت من و آقاى طبسى با هم بودیم . ایشان مى‏گفت این آب را تجزیه کرده‏اند، دو عنصر شده است . ما مى‏گفتیم ذهن‏گرایى نکنید و بیایید به دنبال عین‏گرایى باشیم . الآن ما را انداخته‏اند دنبال جواب دادن به این سه چهار اصل . اقتصاد حذف شده در همین دفتر تبلیغات مشهد یک بخش اقتصاد بوده حذف شد . ما امید داشتیم که اقتصادنا شهید صدر مطرح بشود ولى نشد . سازمان تبلیغات نکرد . دفتر تبلیغات هم نکرد .

الآن در دنیا جنگ، جنگ اقتصاد، جنگ منابع و آب‏هاى شیرین است . اسرائیل رفته در ترکیه روى آب‏هاى شیرینى که به کشورهاى عربى مى‏رود سد مى‏زند . حدود بیست، سى سد که این آب‏ها به سوریه و عراق و اردن نرود تا اینها همه از بین بروند . اینها در دنیا جنگ است . حالا از طلبه‏ها بپرسید ببینید مى‏گویند جنگ چیست؟ سکولاریسم را جواب دادید و دین با دنیا کار داشت چه جورى؟ کدام اتاق 4×3 یک اداره‏اى را مى‏توانى درست کنى؟ در تئورى ما پس هستیم . برگشته‏ایم به قبل از اقتصادنا، به دوره‏هاى الفباى اقتصادى . بعد هم این مشکل به بخش‏هاى فرهنگى و دانشگاهى که میلیون‏ها تومان خرج دارند کشیده مى‏شود درد دل است . بنده یکى از عقایدم این است که کسانى که براى حضرت مهدى (ع) کار مى‏کنند به صورت کلى و اجتماعى که نمى‏شود خیلى کارکرد ولى یکى از کارها خدمت‏به خلق است که در کتاب‏ها و روایات داریم که هر کس مؤمنى را خوشحال کند ولى امر را خوشحال کرده است چون بار ایشان را سبک مى‏کند گرفتارى که هر شیعه دارد بارى است‏بر دوش حضرت مهدى (ع) بى‏تعارف .

اگر این گرفتارى را ما حل کردیم این بار برداشته مى‏شود . حضرت در دار فیزیکى قدرت دارد که با اراده آن را حل کند ولى به علل خاص خودش نمى‏کنند و قلب حضرت شاد مى‏شود، این مهم است . و مراکز مهم مهدویت‏باید یک بخش خدماتى داشته باشند و خدمت کنند به جامعه . این یک ضرورت است . پس ما در تئورى بسیار عقبیم و وقتى در تئورى عقب بودیم در عمل هم عقبیم . اضافه بر اینکه متاسفانه بعضى از مسایلى که پس از پیامبر (ص) در صدر اسلام هم پیش آمد امروز هم پیش آمده که باعث غم و غصه شدید بعضى از بزرگان ما شده است . پیام اخیر مقام معظم رهبرى که راجع به رانت‏خوارى و ... به سران سه قوه دادند و ... یادتان هست؟ امام راجع به بنیاد مستضعفان گفت: بنیاد مستضعفان بنیاد مستکبران شده است؟ مى‏گویند طلحه یا زبیر طلاهایش را پس از پیامبر (ص) با تبر مى‏شکستند آن زهادى که جز یک شمشیر و یک اسب نداشتند یکباره اینطور دنیاگرا شدند . الحمدلله در برخى رده‏هاى بالا نشده‏اند ولى بحث رانت‏هاى مسؤولین بحثى طولانى است . دانه خرما را که حضرت فرمود: اسراف نشود اینکه دیگر اصلا مفهومى ندارد . الان اسراف‏هاى میلیاردى مى‏شود . یکى از آنها را بگویم اخیرا در جزوه‏اى به نام «اصلاحات‏» در پاورقى آن نوشته‏ام:

این همایش‏ها، هر روز نکوداشت، همایش، گردهمایى، بزرگداشت، پایین داشت، بالاداشت، سمینار، هر روز چند تا از اینها در کشور داریم؟ ده تا پانزده تا سى تا؟ چه خبر است؟ راجع به حضرت امیر (ع) در نجف تجار کاظمینى آرام اعلام کردند (نه سمینار گرفتند نه دور هم نشستند نه بلیط فرستادند براى میهمانان خارجى) که از میان نویسندگان خاورمیانه راجع به حضرت امیر (ع) هر کس بهترین کتاب را آورد 000/400 دینار جایزه به او مى‏دهیم . «سلیمان کتانى‏» مسیحى برنده شد . کتابش را از نجف خریده‏ام و آورده‏ام . کتابش را که دیدم خیال کردم این مطالب باید از یک شاعر نوپرداز عرب و جوان باشد از بس زیباست . بخشى از آن مناجات است‏با حضرت على (ع) بعد از انقلاب بود که دیدمش، تمام موهایش سفید بود ولى مغزى جوان داشت . علماى نجف برنده نشدند و این مسیحى برنده شد . مجددا جایزه‏اى گذاشتند براى بهترین کتاب راجع به حضرت فاطمه، علیهاالسلام، باز همین سلیمان کتانى برنده شد و از نجف تا قم و مشهد کسى برنده نشد . کتابش هم این است فاطمة الزهرا وتر فى قمر که ترجمه این دو کتاب مثل خودشان نیست .

در بخش فرهنگى، عرضه و معرفى‏مان خوب نیست . این همه کنگره نهج‏البلاغه و صحبت‏ها کو محصولش؟ به کنگره حضرت رضا (ع) دیگر نمى‏پردازم . معیارهاى اقتصادى در تعالیم رضوى که بنده این را نوشته‏ام بدون کنگره بوده است این چه کنگره‏اى است که همه چیز حضرت رضا (ع) را تمام کرد . پس این از کجا درآمد؟ حالا اگر معیارهاى تربیتى‏اش را هم بنویسم آن را باز نگفته‏اند . معیارهاى جامعه‏سازى هم همینطور . براى اینکه هزینه‏ها صرف فکر نشده صرف آمدن‏ها و رفتن‏ها شده، صحبت از نهج‏البلاغه، قرآن و ... . فقط لفظ است . سطحى‏نگرى در مذهب و بى‏محتوایى با شعار دقیقا مانند هیات‏ها . هیات‏ها را دیده‏اید که آهن‏هاى عجیب و غریب به هم مى‏بندند - که ما فلسفه این را نفهمیدیم - که یک انسان بیچاره باید زیر آن بایستد . اینها سطحى‏نگرى مذهبى است . بله راه بروید، گل بمالید، سینه و زنجیر هم بزنید اما دیگر این آهن‏ها چیست؟ یا یزدى‏ها هم چوب‏هاى عجیب و غریبى دارند . این سطحى‏نگرى مذهبى الآن در نشریات ما هست، نه لفظ دارد نه محتوا و نه برنامه و نه نگارش خوب . روزگارى که وسایل تبلیغاتى بالاترین رقم میلیاردى را مى‏برده براى تزریق یک جنس بد به جامعه و همان اندیشمندان آمریکا و کانادا مى‏خرند و مى‏خورند و مى‏پوشند بدترین و دروغترین حرف را با تبلیغ مى‏توان ثبت کرد در این دوره ما راست‏ترین حقایقمان را نتوانیم ثبت کنیم، خیلى بى‏عرضگى است!

بروید دنبال کار درست، عرضه درست، نشر درست . آقا این طلبه‏ها باید بروند نشر بیاموزند . نویسندگان مذهبى، اولا باید خوب نشر را بیاموزند . ببینند یک رمان چقدر چاپ شد در این کشور . ائمه ما (ع) با بهترین لفظ حرف زدند از عجایب نهج‏البلاغه بهترین نشر است . جرج جرداق نویسنده صوت‏العدالة مى‏گوید در دبیرستان فرار مى‏کردم مى‏رفتم ییلاق‏هاى لبنان که به شهر نزدیک است و یک نهج‏البلاغه زیر بغلم بود و یک دیوان «ابى تمام‏» و او نویسندگى‏اش‏را از نهج‏البلاغه یاد مى‏گیرد و ما چنین هستیم . خلاصه اینکه باید در خیلى از چیزها تجدید نظر بکنیم .

منبع: تبیان